Cùng với ngô, sắn, khoai,… thì lương thực quan trọng trong cuộc sống. Đó chính là cây lúa với vai trò hết sức quan trọng, giúp phát triển kinh tế nước ta.
Nhờ canh tác loại lương thực này mà Việt Nam được xếp hạng xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.
Nội dung
Giới thiệu cây lúa nước
Đây có thể được coi là biểu tượng của nước ta bởi sự phổ biến của nó. Là nước nông nghiệp nên hình ảnh cây lúa Việt Nam còn lan tỏa đến khắp năm châu.
Danh pháp khoa học được ghi là Oryza sativa, thuộc cùng họ Poaceae. Là thực phẩm chính của con người trong mỗi bữa ăn, đã được mệnh danh là hạt của sự sống.
Người Tày gọi là khẩu chăm, dân tộc Bana gọi là ba té, người Kho gọi là còi. Còn tên thông thường và hay được gọi nhất là lúa tẻ.
Loài cây này chủ yếu có ở nhiệt đới, cụ thể những nơi nóng ẩm, điển hình là nước ta.
Nó trải qua 3 thời kỳ chính, mỗi thời kỳ gồm nhiều giai đoạn khác nhau. Đầu tiên là sinh dưỡng gồm 4 giai đoạn: trương hạt, nảy mầm, đẻ nhánh, phát triển lóng thân.
Thời kỳ này bị một số yếu tố ánh sáng, nhiệt độ, phân bón và cách chăm sóc ảnh hưởng.
Tiếp theo là thời kỳ sinh thực với giai đoạn làm đòng – trổ bông – nở hoa, thụ phấn, thụ tinh.
Cuối cùng là thời kỳ chín có thể thu hoạch gồm chín sữa – chín sáp – chín hoàn toàn. Vỏ trấu lúc đó có màu vàng nhạt, hạt lúa cứng/ chắc là lúc chín hoàn toàn.
Cấu tạo cây lúa nước
Rễ cây lúa là dạng rễ chùm có sức vươn tỏa cực mạnh với chiều dài không thể ngờ. Bởi có thể đạt 2-3km, ăn sâu vào các tầng đất hút dinh dưỡng.
Chia làm 2 loại rễ là rễ mầm và rễ đốt, rễ non màu trắng sữa rồi chuyển vàng nâu. Gọi là rễ trưởng thành, chuyển vàng đậm và cuối cũng là màu đen khi đã già.
Thân là dạng thân thảo được tạo thành từ nhiều bẹ lá khi còn non. Sau được tạo bởi lóng và các đốt, bẹ lá bao bọc ở ngoài, số lượng lóng tùy theo.
Chiều cao của nó từ 1 đến 1,8m khi đã trồng được 1 năm, cũng có cây cao hơn. Lá lỏng, hẹp, chiều dài lá 50cm đến 1m với chiều rộng lá 2-2,5cm.
Cũng gồm 2 loại lá là lá mầm và lá thật, số lượng khác nhau. Màu sắc lá không cố định, tùy thuộc vào giai đoạn sinh trưởng mà đổi màu.
Mới trồng có màu xanh non, sau chuyển xanh đậm rồi ngả xanh vàng và vàng hẳn. Lúa nước có trổ bông với hoa màu trắng sữa, kích thước nhỏ.
Nó tự thụ phấn, mọc phân nhánh, rủ cong xuống dưới. Mỗi bông dài từ 35cm đến khoảng nửa mét gồm nhiều hạt.
Hạt lúa có dạng quả thóc nhỏ, khá cứng, kích thước 5mm đến 1,2cm, dày từ 2-3mm.
Cây non được gọi là mạ, ruộng được cày bừa kỹ mới được gieo hạt. Mạ gieo ở một chỗ riêng, sau đó được người nông dân nhổ lên và cấy vào ruộng chính.
Khi thu hoạch gọi là gặt, cắt cả thân lúa và tách lấy hạt (còn gọi là thóc). Xát bỏ vỏ trấu thu được gạo và cám, gạo là lương thực cho người, cám có thể cho gia súc. Phần vỏ trấu và thân lúa phơi khô (rơm rạ) có thể dùng để đun bếp.
Cách trồng và chăm sóc
Hầu như vùng nào trong nước cũng canh tác được lương thực này. Vụ mùa/ đông xuân là 2 vụ canh tác ở miền Bắc nước ta.
Bởi khí hậu đặc trưng của miền Bắc là cận nhiệt đới, 2 vụ trên là thuận lợi nhất. Còn miền Nam là 3 vụ, thêm vụ hè thu vì có khí hậu thiên về nhiệt đới gió mùa.
Muốn canh tác thì trước hết phải làm đất cho ruộng, cày bừa kỹ, giữ được nước. Mặt ruộng phẳng, điều tiết được lượng nước sẽ giúp thuận lợi khi cấy.
Sau 1 vụ loại bỏ hết sạch gốc, cỏ dại, trong lúc chăm sóc cũng cần duy trì làm cỏ. Gieo mạ khoảng 15-18 ngày, khi cấy chú ý về độ thẳng hàng, độ sâu 2-3cm.
Trước kia nông dân hoàn toàn cấy tay, một tay cầm nắm mạ, một tay cắm mạ xuống đất.
Hiện nay đã có máy móc hỗ trợ cả quá trình cấy và gặt giúp đỡ bà con rất nhiều. Giảm được sức người, mang đến năng suất cao, mật độ đều và đẹp.
Trong khi chúng phát triển, cần bón phân định kỳ và quan sát lượng nước. Trung bình sau 3 tháng trồng và chăm thì sẽ thu hoạch được.
Tuy nhiên có nhiều loại chỉ khoảng 2 tháng rưỡi do được lai tạo mang năng suất tốt.
Công dụng cây lúa nước
Lúa nước ngoài là thực phẩm chính của người châu Á trong bữa cơm. Thì còn có tác dụng chữa bệnh, đánh gió khi bị cảm, chữa đi ngoài và giải độc.
Đặc tính ngon ngọt và mát nên rất tốt khi sử dụng bồi dưỡng khí huyết. Giúp cơ thể cân bằng hơn, có lượng tinh bột lớn, chữa bệnh phù khi bị thiếu vitamin.
Kết hợp với lá tre/ cỏ lá tre, bột thạch cao sắc uống chữa bệnh sốt cao. Gạo tẻ rang rồi sắc lấy nước uống chữa bệnh tiêu hóa, nôn mửa, đi ngoài. Kết hợp với gừng, sao vàng, sắc lấy nước chữa nôn ói liên tục cực hiệu quả.
Một số loại lúa khác
Đầu tiên phải kể đến cây lúa mì bắt nguồn từ Tây Nam Á với rất nhiều loại. Cũng thuộc họ hòa thảo, là lương thực làm bột mì chế biến bánh mì, kẹo, mì sợi,…
Thân thẳng và cao, đặc điểm nhìn chung giống với cây lúa nước. Tuy nhiên bông to hơn, sai và không rủ xuống nhiều.
Sử dụng lúa mì giúp tăng hồng cầu, ngừa được sâu răng và tóc bạc sớm. Hơn nữa còn làm lành được vết thương, điều chỉnh huyết áp, thải độc tố khỏi gan.
Một số bài thuốc với loại này còn chống ung thư, sỏi thận, nhiễm trùng, đau khớp,…
Cây lúa mạch có rễ sợi, thân to, lá phẳng và ráp, cụm hoa xếp 4 dãy. Bộ phận sử dụng là hạt và mạch nha, chủ yếu chế biến bánh kẹo,, bia rượu và làm thuốc.
Có vị mặn pha chút ngọt và đặc tính bình, giúp tiêu hóa thức ăn tốt. Phù hợp làm món khai vị, chữa trị những ai bị trướng bụng khó tiêu, kém ăn và ho lao.
Áp dụng được cả với phụ nữ sinh xong bị tắc sữa, cai sữa xong vú căng đau. Bài thuốc áp dụng là sao mạch nha lên rồi sắc lấy nước bỏ bã.
Nấu cháo từ gạo với nước đó ăn 3 ngày liền, mỗi ngày 1 lần giảm tình trạng áp-xe vú.
