Mỗi khi đến đình, chùa hay miếu chắc chắn dễ bắt gặp hoa bồ đề mang ý nghĩa tâm linh.
Dần dần các nghệ nhân sinh vật cảnh đã uốn/ cắt/ tỉa nó trở thành cây cảnh cuốn hút. Hơn nữa đây là một vị dược liệu cực tốt dùng trị bệnh trong đông y.
Nội dung
Giới thiệu cây bồ đề
Dân gian còn gọi với cái tên là cánh kiến trắng, dân tộc Tày gọi là hu món. Ngoài ra có tên khác là sang trắng hoặc an tức bắc với tên khoa học Styrax tonkinensis.
Điều ít ai biết đó là cái tên “giác ngộ” cũng được dùng gọi loại cây này. Trong Phật giáo nó có ý nghĩa thiêng liêng, với cảm giác thanh tịnh lạ thường.
Cây được bắt nguồn từ Ấn Độ – đất nước Phật giáo và phía tây nam Trung Quốc. Không lâu lan sang phía đông và đến nước ta, nhanh chóng phổ biến.
Chúng thuộc chi đa đề, chuyên rụng lá vào mùa hanh khô. Nhìn chung là giống cây to lớn, có cây cổ thụ đạt niên đại hàng trăm năm vẫn tồn tại.
Một số làng quê nó đã trở thành biểu tượng không biết từ khi nào. Đôi khi chính là hình dáng của chiếc cổng làng bề thế, ai cũng phải trầm trồ.
Dễ sống kể cả nơi khắc nghiệt, lớn nhanh, tuổi thọ cực lớn. Nhiều người nói rằng trải qua 3, 4 đời người vẫn thấy cây đứng sừng sững ở đó già nua.
Được chia làm 2 loại: cây có thân (lớn lên từ cây con), cây ký sinh (sống trên cây khác). Cây ký sinh cỡ nhỏ mọc lên một cây khác do hạt từ chim mang đến.
Nó lớn cực nhanh, sống và lấy dinh dưỡng từ chính cây mẹ, lấn át. Dần dần cây mẹ chết đi chúng sẽ lớn lên từ vị trí ấy, rễ thả dần xuống mặt đất.
Đặc điểm chung
Đây là cây thuộc dòng thân gỗ lớn, nếu ở điều kiện thích hợp cao tới 30m là bình thường.
Đường kính của thân đạt cực đại khoảng 3m, khó có cây nào sánh được. Thân có nhiều vảy, màu nâu đặc trưng, khi già chuyển thành nâu xám.
Từ gốc lên phân thành nhiều cành/ nhánh, vươn lên cao và tỏa ra 4 phía. Nhiều cọng thả rủ xuống như liễu tạo nên một cây xum xuê, rậm rạp.
Rễ cây có nhiều chiếc trồi hẳn lên mặt đất, rễ cực to, chắc khỏe. Lá hình tim, một đầu hơi kéo dài đến 5cm, cuống dài 6-10cm.
Màu lá chủ đạo là xanh lục đậm, có nổi gân lá như những chiếc chân chim. Gân ấy lại mang sắc trắng xanh khác biệt, lá non thì có màu đo đỏ.
Đặc biệt dù lá rụng thì vẫn mang sắc xanh quê hương chứ không đổi màu. Kích thước lá trung bình 10-17 cm x 8-12 cm, khá lớn.
Nhiều người tò mà răng cây bồ đề có hoa không, hoa như thế nào? Thì câu trả lời là bồ đề có trổ bông, hơn nữa bông rất đẹp. Thời gian có thể thấy hoa bồ đề là từ tháng 2-4 mỗi năm, cuối tháng 4 thì ra quả.
Hoa đơn tính mọc thành từng chùm một màu đỏ trắng kèm nụ chúm chím tuyệt đẹp.
Mùa hoa qua bắt đầu đậu những quả nhỏ 1-1,5 cm dạng hình cầu. Chúng cũng mọc thành chùm, không có cuống, khi non có sắc xanh lục.
Nếu nhìn thấy chúng có màu tím tức là quả đã chín, thường là tháng 5,6 trong năm.
Cách trồng và chăm sóc
Có lẽ không có loại cây nào dễ nhân giống như bồ đề, từ hạt hoặc giâm cành đều sống. Chúng ưa sáng, chọn cành nào đã từng ra hoa thì lại càng dễ dàng.
Nếu chọn hạt từ quả thì đảm bảo độ tròn đều, hạt mẩy không lép mới sống được. Chống chịu được rét nhưng nắng quá, nhiệt độ cao lại không chịu được.
Lựa nơi đất ẩm và tơi xốp, chứa nhiều chất dinh dưỡng thì cây lớn cực nhanh. Nếu như trồng được bằng đất ruộng màu mỡ thì tốc độ lớn gấp nhiều lần.
Hầu như không cần tưới nước do rễ cắm sâu xuống đất hút được nước/ chất khoáng.
Nhưng khi còn non thì chăm sóc kỹ, tưới nước đầy đủ nếu trời nóng. Cây non cũng cần che chắn, tránh gió bão làm bật gốc khi chưa ra rễ.
Khi đã trưởng thành dựa vào các đợt mưa cây cũng có thể sống được.
Nước ta khu vực Lai Châu, Hoàng Liên Sơn hay Sơn La trồng cực nhiều. Mục đích là làm diêm, giấy và lấy nhựa cây để sản xuất.
Họ thường lấy mủ ở cây trên 5 năm tuổi, tốt nhất là nhựa vàng có mùi vani. Kém hơn là nhựa đỏ có nhiều tạp chất khác, khi xử lý phức tạp hơn.
Công dụng của bồ đề
Hầu hết ở sân vườn đình chùa đều có, một số công viên, trên vỉa hè cũng trồng làm cảnh.
Một số khác lại trồng dưới dạng cây mini – bonsai uốn nhiều thế khác nhau. Đặt ở nhà/ văn phòng/ khuôn viên nhà hàng có phong thủy cực tốt.
Vừa đem lại bóng mát diện tích lớn, vừa hút hết khí độc xung quanh. Mà lại nhả ra khí oxy trong sạch, tốt cho sức khỏe,…
Nếu trồng trong khuôn viên của gia đình cũng có nhiều tác dụng tốt. Trước hết là giúp trừ tà ma, âm vận, xua đuổi quỷ dữ, tránh khí độc,…
Từ đó gia chủ có thể an yên, gặp nhiều thuận lợi và liên tiếp các may mắn đến. Trong Đông y không bộ phận nào của bồ đề là vô tác dụng.
Từ vỏ cây, chồi, cành đến quả, hạt hay nhựa cây đều có thể trị bệnh cực tốt. Những ai mắc hen suyễn, lở loét chân tay, hay bị tiêu chảy… nhờ đó mà khỏi hẳn.
Thường thì bào chế chủ yếu là tinh dầu, viên nén từ nhựa/ mủ của cây hoặc thuốc sắc.
Cách xử lý nhựa cây là ngâm với rượu một thời gian, đem đun sôi. Đun 2-3 lần đến khi nào thấy nhựa chìm hẳn xuống dưới thì vớt ra cho vào nước lạnh. Khi đó nhựa cứng dần lại, đem phơi/ sấy khô là có thể dùng được, bảo quản lâu.
Công dụng khác là phục vụ công nghiệp làm giấy hoặc tăm cho có thớ mềm mịn. Đôi khi còn chiết suất nước hoa do gỗ có mùi thơm đặc biệt dễ chịu.
Ý nghĩa tâm linh
Sức hút lớn nhất của loại cây này là đối với Phật giáo, các đền, đình, chùa, miếu,… Các dân tộc ở khu vực Đông Nam Á rất tôn thờ cây giác ngộ.
Xưa Đức Phật đã chỉ cây giác ngộ không được chặt, là biểu trưng cho sự thức tỉnh loài người.
Dưới bóng cây biết bao người đã giác ngộ, nhận ra chân lý cuộc sống. Mỗi khi thấy chúng ta như nhận thức tốt hơn, giúp tâm hồn thanh sạch. Những gì bản thân mắc phải, tội lỗi đều được nhận thức rõ hơn và sửa chữa.
